Des vaines subtilités: Het is beter om effectief actie te ondernemen dan om complicaties of zeldzaamheden te zoeken, of om de kunst van de retoriek te beoefenen.

"Over ijdele subtiliteiten", is een welsprekende en terugkerende kritiek van de auteur op de menselijke neiging om onszelf te verliezen in onbeduidende details en ingewikkelde redeneringen, vaak ten koste van essentiële waarheid of praktische wijsheid.

Montaigne begint met de opmerking dat mensen vaak bedrevener zijn in het gebruik van subtiliteit in frivole zaken dan in het begrijpen van grote en belangrijke waarheden. Hij vergelijkt deze neiging met die van ambachtslieden die uitblinken in kleine en complexe werken, maar niet in staat zijn iets groots en solide te construeren. Hij geeft het voorbeeld van woordspelletjes, raadsels of sofistische argumenten die, hoewel ze een zekere scherpzinnigheid vereisen, tot niets substantieels leiden.

De filosoof valt in het bijzonder de retorici en dialectici van zijn tijd (en van alle tijden) aan, die volgens hem streven naar het construeren van complexe argumenten en kunstmatige onderscheidingen om hun onwetendheid te maskeren of te triomferen in steriele debatten. Hij ziet deze 'subtiliteit' als een vorm van intellectuele ijdelheid, waarbij men probeert te imponeren door complexiteit in plaats van te verlichten door eenvoud.

Montaigne pleit voor een directere, eenvoudigere en robuustere manier van denken, gericht op het begrijpen van de wereld en de manier van leven. Hij geeft de voorkeur aan een intelligentie die doordringt tot de kern van de dingen in plaats van een die zich bezighoudt met periferieën en schijn. Voor hem ligt ware wijsheid niet in het vermogen om elke nuance te ontleden, maar in het vatten van de essentie en ernaar te handelen.

Dit hoofdstuk is een pleidooi voor gezond verstand en helderheid van geest. Het weerspiegelt Montaignes afkeer van pedanterie en obscurantisme, en zijn verlangen om terug te keren naar een vorm van filosofie die meer gegrond is in de realiteit en de menselijke ervaring, ver weg van scholastieke spitsvondigheden en verbale steekspelen. Kortom, Montaigne nodigt ons uit om op onze hoede te zijn voor de bedrieglijke schijn van 'subtiliteit' en de waarheid te zoeken in haar zuiverste en meest toegankelijke vorm.